ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Ο προσδιορισμός των κατάλληλων στόχων που πρέπει τα άτομα να θέτουν στα σπορ και ο τρόπος με τον οποίο οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται , είναι δύο βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση του αθλητή.
Η πρώτη αρχή της θεωρίας των στόχων στα σπορ λέει:
Όρισε στόχους για καλή απόδοση και όχι για το τελικό αποτέλεσμα.
Επειδή οι στόχοι για καλή απόδοση ελέγχονται πλήρως από το άτομο, οδηγούν σε μείωση του άγχους, αυξάνουν την αυτοσυγκέντρωση και την αυτοπεποίθηση και τελικά οδηγούν στην καλή απόδοση που βέβαια είναι και το ζητούμενο. Έτσι, οι αθλητές και οι αθλήτριες πρέπει να θέτουν στόχους κυρίως για πράγματα που ελέγχουν οι ίδιοι. Η καλή απόδοση είναι κάτι που ελέγχεται από τους αθλητές, ενώ αντίθετα η νίκη είναι κάτι που δεν ελέγχεται απόλυτα από αυτούς. Το αποτέλεσμα ενός αγώνα ελέγχεται από τη δική τους απόδοση, αλλά ελέγχεται και από την απόδοση των άλλων, την τύχη, τη διαιτησία κλπ. Έτσι οι καλοί αθλητές και προπονητές πρέπει να θέτουν στόχους για καλή απόδοση. Οι στόχοι για απόδοση υπερτερούν πολύ από τους στόχους για αποτέλεσμα γιατί οι αθλητές έχουν μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στη δική τους απόδοση παρά στο αποτέλεσμα του αγώνα.Οι στόχοι δεν ενεργούν από μόνοι τους. Επηρεάζουν, ή επηρεάζονται και από άλλους παράγοντες και λειτουργούν σε συνδυασμό με αυτούς στη διαμόρφωση της τελικής απόδοσης. Ένας από τους παράγοντες αυτούς είναι η αυτοπεποίθηση. Η έρευνα δείχνει ότι, όσο πιο σίγουρα νοιώθουν τα άτομα τόσο πιο πολύ προσπαθούν, τόσο πιο δύσκολους στόχους θέτουν και αποδίδουν καλύτερα. Ταυτόχρονα η έρευνα δείχνει ότι η επίτευξη των στόχων αυξάνει την αθλητική απόδοση (Locke & Latham, 1990; Theodorakis, 1995,1996).
Οι παίχτες πρέπει να καταλάβουν ότι πρέπει να σκέφτονται μόνο πως θα παίξουν τα δευτερόλεπτα μόνο που διαρκεί μια επίθεση και μια άμυνα, και όχι το παιγνίδι συνολικά, τη σοβαρότητά του, την κρισιμότητά του και το σκορ (Παναγιώτης Γιαννάκης Ευρομπάσκετ 2005).
Μία άλλη αρχή των στόχων λέει:
Όρισε στόχους ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟΥΣ και όχι εύκολους.
Οι στόχοι πρέπει να τίθενται για πράγματα που οι αθλητές δεν καταφέρνουν, δηλαδή για πιο δύσκολες ασκήσεις στην προπόνηση και πιο καλές επιδόσεις στον αγώνα. Αυτό είναι και η μαγεία του αθλητισμού, δηλαδή η διαρκής βελτίωση. Ταυτόχρονα οι στόχοι πρέπει να έχουν το στοιχείο της πρόκλησης για επιτυχία. Για να βρεθεί το σημείο αυτό οι στόχοι πάντα πρέπει να είναι λίγο πιο μπροστά από αυτό που οι αθλητές καταφέρνουν. Πάντα να προσπαθούνε για να τους αγγίζουν. Όταν ένας στόχος επιτυγχάνεται, τότε ο αθλητής ενθαρρύνεται για να επιδιώξει τον επόμενο, λίγο πιο δύσκολο στόχο. Αν και ερευνητικά ο βαθμός δυσκολίας των στόχων δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς, ωστόσο σχετική ανάλυση εργασιών πάνω στο θέμα αυτό, έδειξε ότι μεσαίας δυσκολίας στόχοι αποδίδουν καλύτερα.
Όρισε στόχους συγκεκριμένους και όχι γενικούς.
Πάντα πρέπει να προσπαθεί να θέτει κανείς στόχους για πράγματα μετρήσιμα.
Στον αθλητισμό αν και έχουμε τέτοια κριτήρια αρκετά, δηλαδή επαναλήψεις, μέτρα, ή χρόνο, παρόλα αυτά δεν χρησιμοποιούνται πάντα. Πολλά πειράματα, έδειξαν ότι όταν λέει κανείς στους αθλητές να κάνουν το καλύτερο δυνατό, τότε αποδίδουν χειρότερα. Τα άτομα εκτελούν ή προσπαθούν μηχανικά, ή αφηρημένα, χωρίς να σκέφτονται κάτι, χωρίς να παρακινούνται.
Μερικές ακόμα αρχές στόχων είναι οι παρακάτω:
Όρισε βραχυπρόθεσμους για να πετύχεις τους μακροπρόθεσμους στόχους.
Όρισε στόχους καθημερινούς και γραπτούς. Να γράφεις τους στόχους.
Ότι δεν είναι γραμμένο, δεν υπάρχει.
Να έχεις ημερολόγιο, καρτέλες, να τα γράφεις τους στόχους σου.
Στόχοι, ατομικοί, πάνω από τους ομαδικούς.
Στόχοι μετρήσιμοι.
Να υπάρχει δέσμευση.
Να δίνεται ανατροφοδότηση.
Καλύτεροι οι ρεαλιστικοί και όχι οι μη ρεαλιστικοί στόχοι.
Οι στόχοι πρέπει να είναι προκλητικοί, αλλά ταυτόχρονα και ρεαλιστικοί.
Κάθε δραστηριότητα και κάθε προσπάθεια, είτε στην προπόνηση, είτε στον αγώνα, πρέπει να χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του μέτρου. Τα γρήγορα αποτελέσματα και οι υπερβολικές προσδοκίες καταστρέφουν τους αθλητές. Είτε τους απογοητεύουν, είτε τους οδηγούν σε τραυματισμούς, είτε σε πρόσκαιρες πλαστές επιτυχίες που δεν έχουν διάρκεια, είτε στο λεγόμενο κάψιμο.Όταν οι αθλητές ή οι αθλήτριες ορίζουν τους στόχους, τότε τα αποτελέσματα είναι καλύτερα. Αυτό συμβαίνει γιατί όλοι αντιμετωπίζουν πιο σοβαρά αυτό που προτείνουν, αυτό που υποσχέθηκαν, αυτό που αποφάσισαν και δεν θέλουν να διαψεύσουν τον εαυτό τους. Ένα μικρό πρόβλημα είναι με τους αρχάριους αθλητές και αθλήτριες, ή τις μικρές ηλικίες όπου δεν υπάρχει καθαρά η αίσθηση της πραγματικότητας και του μέτρου σύγκρισης. Τότε η σοφότερη διαδικασία είναι ο προπονητής να προτείνει και οι αθλητές ή οι αθλήτριες να επιλέξουν έτσι ώστε η τελική απόφαση να είναι, ή να φαίνεται δική τους.Η διαρκής ανατροφοδότηση δηλαδή η άμεση ενημέρωση για την επίδοση, ή η οδηγία για τη διόρθωση της τεχνικής, είναι αναγκαίες διαδικασίες για την επιτυχία των στόχων. Εργασίες δείχνουν ότι όταν τα άτομα δεν δέχονται ανατροφοδότηση δεν μπορούν να πετύχουν τους στόχους τους είτε γιατί δυσκολεύονται να μετρούν, να βλέπουν, να προσέχουν διαρκώς, είτε γιατί δεν ξέρουν τι έχουν κάνει και τι πρέπει να κάνουν.
- Οι στόχοι βοηθούν τους αθλητές να ξεφύγουν από τη ρουτίνα.
- Οι στόχοι ενισχύουν τα εσωτερικά κίνητρα για επιτυχία.
- Οι στόχοι βελτιώνουν την απόδοση.
- Οι στόχοι βελτιώνουν την ποιότητα του μαθήματος ή της προπόνησης.
- Οι στόχοι αποσαφηνίζουν τις προσδοκίες αυξάνουν το φιλότιμο.
Και με βάση όλα τα παραπάνω αυξάνουν την απόδοση, την ικανοποίηση και την αυτοπεποίθηση (Weinberg & Gould, 2007).
Ανέκαθεν ο στόχος μου ήταν να γίνω ο καλύτερος. Όλα όμως τα προσέγγιζα βήμα προς βήμα. Πάντα έβαζα βραχυπρόθεσμους στόχους. Καθώς πετύχαινα τους στόχους αυτούς έβαζα καινούργιους. Κάθε φορά που τα κατάφερνα κέρδιζα λίγο από την αυτοπεποίθησή μου. Ποτέ δεν υποτιμούσα κάτι. Απλά συγκεντρωνόμουν στο επόμενο βήμα. Όλα αυτά τα βήματα είναι σαν τα κομμάτια ενός πάζλ. Όλα μαζί συντελούν στο να δημιουργηθεί μια εικόνα. Είτε πρόκειται για γκόλφ, είτε για μπάσκετ, για επιχειρήσεις, για την οικογενειακή μου ζωή, είτε ακόμα και για το μπειζπμωλ βάζω στόχους πραγματοποιήσιμους, και επικεντρώνομαι σ αυτούς. Κάνω ερωτήσεις, διαβάζω, ακούω. Βήμα προς βήμα. Δε βλέπω πως αλλιώς μπορείς να πετύχεις οτιδήποτε (Michael Jordan).
Η θεωρία και οι αρχές των στόχων δεν αφορούν μόνο τον αθλητισμό, αλλά και πολλούς άλλους τομείς της καθημερινής ζωής. Η εφαρμογή της θεωρίας ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες θα βοηθήσει τους νεαρούς αθλητές που μπαίνουν νωρίς στο πνεύμα του αθλητισμού, να θέτουν στόχους στα μαθήματα στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στην επαγγελματική ζωή, στην προσωπική ζωή κλπ. Ταυτόχρονα είναι μια θεωρία αισιόδοξη, καθώς κάνει να άτομα να αποκτούν την αίσθηση του προσωπικού ελέγχου, της ατομικής ευθύνης, της συγκέντρωσης στην αξία της προσπάθειας.
Theodorakis, Y. (1995). Effects of self-efficacy, satisfaction and personal goals on swimming performance. The Sport Psychologist, 9, 245-253.
Weinberg, R. & Gould, D. (2007). Foundations of sport and exercise psychology(4th ed.). Champaign, IL: Human Kinetics.
